در میان خصوصیات گیاهشناسی یونجه می توان به برگ، ساقه، ریشه، گل آذین، میوه و بذر اشاره کرد
خصوصیات گیاهشناسی یونجه
برگ
از نظر گیاهشناسی يونجه، پس از جوانه‌زني دو برگ لپه‌اي يا كوتيلدوني توليد مي‌كند كه از ميان اين برگ‌ها، نخستين برگ ساده به وجود مي‌آيد كه تك برگچه‌اي بوده و داراي دمبرگي كشيده است. برگ‌هاي بعدي به صورت متناوب، سه برگچه مي‌شوند. البته در برخي از ارقام، برگ‌هاي حقيقي چند برگچه‌اي هستند. برگچه‌هاي ارقام و اكوتيپ‌هاي مختلف از نظر اندازه بسيار متفاوت بوده و از نظر شكلي نيز از حالت به نسبت باريك تا كروي ديده مي‌شوند، ولي اكثراً تخم مرغي شكل هستند. برگچه‌هاي يونجه در يك سوم بالايي خود، از پائين به طرف نوك برگچه‌ها دندانه‌دار هستند. در ميان برگچه‌هاي هر برگ، برگچه‌ها بدون دمبرگ بوده و به صورت مستقيم به دمبرگ اصلي متصل شده، ولي برگچه وسطي داراي دمبرگي كوچك بوده و از طريق آن به دمبرگ اصلي متصل گرديده است. رنگ برگچه‌هاي يونجه سبز تيره بوده و سطح زيري نشان به مراتب بيش از سطح رويي از كرك پوشيده است. در محل اتصال دمبرگ اصلي به ساقه دو زائده ظريف و باريك وجود دارد كه به اصطلاح گوشوارك گفته مي‌شوند.
ساقه
با توجه به خصوصیات گیاهشناسی یونجه ساقه‌هاي يونجه از حالت عمودي تا مايل به خوابيده ديده مي‌شوند. كرك‌هاي نرم و ريزي ساقه‌هاي يونجه را مي‌پوشانند. ساقه يونجه تو پر بوده و از ياخته‌های پارانشيم پر شده است. نخستين ساقه از بين لپه‌ها ظاهر مي‌شود و ساقه‌هاي بعدي در زوايه بين برگ و ساقه لپه‌ها و يا برگ‌هاي پائيني به وجود مي‌آيند. با گذشت زمان ساقه‌ها در قسمتهاي پايين خشبي‌تر شده و به تدريج طوقه را ايجاد ميكنند. طوقه محل تشكيل ساقه‌هاي يونجه در هنگام رشد دوباره پس از چين‌برداري يا و همچنين در آغاز رشد در بهار است. موقعيت طوقه نسبت به سطح خاك تغيير مي‌كند. در رقم‌ها و اكوتيپ‌هاي مناطق گرمسيري، طوقه در بالاتر يا هم‌تراز با سطح خاك تشكيل مي‌شود، ولي در رقم‌ها و ژنوتيپ‌هاي مناطق سردسير طوقه عموماً در زير سطح خاك قرار دارد. در رقم‌ها و ژنوتيپ‌هاي داراي ريشه‌هاي خزنده، جوانه‌هاي ساقه از طوقه‌هاي مخفي در زير خاك و يا ريشه‌هاي افقي به وجود مي‌آيند. يونجه بسته به رقم و شرايط محيطي ميتواند 5 تا 40 ساقه جانبي توليد كند. بلنداي ساقه‌هاي يونجه نيز از 60 تا 90 سانتيمتر متفاوت است.
ریشه
از نظر گیاهشناسی يونجه بسته به نوع رقم داراي چند نوع سیستم ريشه‌اي است:
ريشه اصلي: اين ريشه راست و ضخيم بوده و به طور مستقيم به درون خاك نفوذ مي‌كند. عمق نفوذ ريشه اصلي 3 تا 5 متر است كه در صورت مناسب بودن شرايط رشد، به 7 تا 9متر و در گياه پيرتر تا 19 متر نيز مي‌رسد. نفوذ عمقي ريشه امكان جذب آب و مواد غذايي را از لايه‌هاي پائيني خاك فراهم مي‌آورد. همچنين نفوذ عمقي ريشه باعث تحمل بالاي يونجه در برابر تنش خشكي مي‌شود. بررسي‌هاي مختلف نشان داده‌اند كه در صورت فراهم بودن آب مورد نياز يونجه، 97% حجم ريشه‌ها در 60 سانتي متر لايه بالايي خاك است
ريشه‌هاي جانبي: اين ريشه‌ها از ريشه اصلي منشعب شده و وظيفه استحكام گياه در خاك و جذب آب و املاح را بر عهده دارند. گره‌هاي تثبيت كننده نيتروژن اتمسفري كه توسط باكتري‌هاي ريزوبيوم مليلوتي (Rhizobium meliloti) انجام مي‌شود، بر روي اين ريشه‌ها تشكيل مي‌شوند. قابل يادآوري است كه همزيستي بين يونجه و باكتري‌هاي ريزوبيوم از نوع درون‌زي مي‌باشد(اندومايكوريزال). حجم بيشتر ريشه‌هاي جانبي در بخش‌هاي بالايي خاك قرار مي‌گيرند و با افزايش عمق از ميزان رشد و پراكنش آنها كاسته مي‌شود.
ريزوم‌ها: ساقه‌هاي ريشه مانند زيرزميني هستند و از محور ريشه اصلي به وجود آمده و به دوطرف گسترده مي‌شوند.
ريشه‌هاي خزنده: ريشه‌هاي افقي هستند كه با رشد خود باعث به وجود آمدن گياه مستقل مي‌شوند. اين ريشه‌ها با گذشت زمان به وجود آمده و ممكن است كه روي زمين و يا به صورت زير زميني رشد كنند.
گل و گل‌آذين
از نظر گیاهشناسی يونجه داراي گل آذين محوري يا گل‌آذين خوشه‌اي است كه از نظر درازا و تراكم گوناگون است. حدود 5 تا 50 گل در گل‌آذين يونجه ميتواند وجود داشته باشد. اغلب در يونجه درازاي دمگل بيشتر از درازاي برگهاست. رنگ گل در يونجه بسته به رقم متفاوت است و به رنگ‌هاي ارغواني، سفيد، بنفش، زرد و يا تركيبي از آنها ديده مي‌شود، ولي رنگ اغلب گل‌ها در يونجه ارغواني است. گل يونجه به صورت پنج تائي است. كاسه گل از پنج كاسبرگ همسان و متصل به هم تشكيل شده است. جام گل شامل دو بال، دو ناو و يك درفش است. درفش درازتر از بال و ناوها است. قسمت بالايي آن نرم و قابل انعطاف است، ولي بخش پائيني بافتي سفت دارد و ميتواند فشار وارده از سوي پرچم‌ها در هنگام لقاح گل را تحمل كند. افزون بر اين، بال‌ها داراي دو برآمدگي شاخك مانند در لبه بالايي خود نيز هستند كه در اين امر آن را ياري مي‌كند. گل يونجه نيز همانند ديگر گياهان خانواده بقولات (لگومينوز) داراي 10 پرچم است كه 9 پرچم به هم چسبيده و يك پرچم آزاد مي‌باشد. به اين حالت ديادلف گفته مي‌شود. تخمدان داراي بيش از 15 تخمك است. كلاله بر روي خامه قرار گرفته است و خامه از بافتي بسيا ر سفت تشكيل شده است.
ميوه
از نظر گیاهشناسی یونجه دارای میوه به صورت يك نيام يا غلاف پيچ‌دار و حلزوني با بذرهاي قلوه‌اي شكل مي‌باشد و داراي دو تا چهار پيچش است. در طول مدت رسيدن نيام يونجه ، بذرهاي درون آن به هم نزديك شده و به علت رشد بيروني سه گوش به نظر مي‌رسند.
بذر
بذرهاي يونجه به طورمعمول به صورت قلوه‌اي شكل ديده مي‌شوند، هرچند گاهي به شكل بيضي و سه گوش نيز ديده مي‌شوند. نزديك به 500 هزار عدد بذر در هر كيلوگرم بذر وجود دارد و اين ميزان بسته به رقم و شرايط توليد بذر، ميتواند متفاوت باشد. بذرهاي يونجه به‌طور عموم به رنگ زرد تا قهوه‌اي ديده مي‌شوند، ولي هنگامي كه نارس هستند رنگ سبز زيتوني دارند.
از نظر گیاهشناسی يونجه يك گياه دولپه‌اي است؛ يعني بذر از دو برگچه جنيني كه كوتيلدون ناميده مي‌شوند تشكيل شده است. در يونجه بذرهاي با سه و يا حتي چهار كوتيلدون نيز رايج بوده و گاهي اين بذرها گياهچه‌هاي دو و يا سه قلو ايجاد ميكنند. كوتيلدون‌ها در يونجه گوشتي بوده و قسمت بيشتر فضاي بذر را به خود اختصاص داده‌اند. افزون بر اين بذر داراي ريشه‌چه (ريشه جنيني)، محور بالا لپه يا اپي‌كوتيل (يا نقطه رشد بخش هوايي كه در بالاي لپه‌ها قرار دارد)، محور زير لپه يا هيپوكوتيل (بخشي از ريشه‌چه كه در زير لپه‌ها قرار.گرفته است)است. از نظر ظاهري نيز چندين ساختار در بذر يونجه قابل ديدن است؛ هيلوم (نقطه اتصال بذر در غلاف)، لنز (نقطه‌اي بسيار كوچك در پوسته بذر) و دهانه تخمك يا ميكروفيل (زائده‌اي است كه از باز شدن كيسه گرده در فرآيند لقاح تخمدان ماده باقيمانده است).
