کمبود عناصر غذایی یونجه

علائم کمبود عناصر غذایی یونجه به شرح زیر می باشد

نشانه‌هاي کمبود عناصر غذایی و مقادیر کود مورد نیاز براي محصول یونجه در مناطق با شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک در جدول زیر ارائه شده است.

عنصر غذایی	نشانه‌هاي کمبود	شرایط ایجاد کمبود	منبع کودي مناسب	حداکثر میزان مصرف
نیتروژن	زردي عمومی گیاه به ویژه در برگ‌هاي مسن‌تر به همراه ایجاد رنگ صورتی در محل دمبرگ و میان رگبرگ‌ها	گره‌زایی محدود در ریشه گیاه	اوره آمونیوم نیترات	56 کیلوگرم در هکتار در هر چین
فسفر	کوچک شدن برگ‌ها به همراه ایجاد رنگ سبز تیره در آن‌ها، ایجاد رنگ ارغوانی در سطح زیرین برگ‌ها، تا خوردگی برگچه‌ها	سردي محیط خاك	منابع رایج کودهاي فسفري مانند سوپرفسفات تریپل	113 کیلوگرم در هکتار P2O5 در هرسال
پتاسیم	ایجاد نقاط سفید رنگ در لبه‌هاي خارجی برگ‌هاي بالایی	خاك‌هاي شنی	کلرور پتاسیم سولفات پتاسیم	34 کیلوگرم در K2O  در هکتار در هرسال
منیزیم	زرد شدن میان رگبرگ‌ها در برگ‌هاي مسن تر، زرد شدن برگ در محل حاشیه‌ها و سپس قرمز شدن و سرانجام مرگ برگ	زیادي پتاسیم یا سدیم در خاك، خاك هاي شنی، خاك هاي با مقادیر کم مواد آلی	ترکیبات آهکی دولومیتی- نمک اپسوم	متفاوت برحسب نیاز
گوگرد	زرد شدن برگ‌هاي جوان، محدود شدن رشد، طویل و باریک شدن برگ‌ها	خاك‌هاي شنی و خاك‌هاي با مقادیر کم مواد آلی	گوگرد و گچ	17 تا 56 کیلوگرم در هکتار در هرسال
بور	زرد و قرمز شدن قسمت هاي بالایی گیاه	واکنش (pH) بالاي خاك، خاك هاي با مقادیر کم مواد آلی	بوراکس، بوراسیلیکات، اسید بوریک	1.1 تا 3.4 کیلوگرم در هکتار
مولیبدن	زردي عمومی برگ‌هاي مسن همراه با سفید شدن	واکنش (pH)پایین خاك، مقادیر زیاد آهن در خاك	مولیبدات آمونیوم	0.13 تا 0.57کیلوگرم در هکتار

کمبود عناصر ماکرو

 

با توجه به ميزان پايين مواد آلي و در پي آن نيتروژن خاك، مصرف اين عنصر در خاك‌هاي كشور ضروري مي‌باشد. توليدات گياهي در بسياري از اراضي خشك و نيمه خشك و به ويژه اراضي شور اغلب به دليل كمبود نيتروژن داراي محدوديت است. استفاده از كودهاي شيميايي نيتروژني در اين اراضي باعث شور شدن بيشتر مي‌شود و مصرف اين كودها از نظر اقتصادي مقرون به صرفه نمي‌باشد. از سويي اصلاح خاك‌هاي شور نيز به جز در مورد كشت‌هاي پر درآمد، به دليل صرف هزينه‌هاي بسيار زياد در عمل امكان‌پذير نيست. از سوي ديگر فرآيند تثبيت زيستي نيتروژن بسيار كارآمدتر از كودهاي شيميايي است. گونه‌ها و رقم‌هاي گياهي كه توان تحمل بيشتري در برابر شوري داشته شور و لب شور كارايي جذب نيتروژن توسط ريشه‌هاي يونجه كاهش مي‌يابد و براي دستيابي به بيشينه عملكرد مورد انتظاره ميزان نيتروژن مصرفي بايد 20 درصد بيشتر از اراضي غير شور باشد. استفاده از باكتري‌هاي سينوريزوبيوم مليلوتي نقش موثري در افزايش تثبيت زيستي نيتروژن دارد. در بين كودهاي نيتروژنه استفاده از نيترات آمونيوم باعث افزايش كارايي مصرف نيتروژن در گياه مي‌شود و توان تثبيت آن نيز افزايش مي‌يابد.

با اين وجود پيش از هنگام كاشت ميزا ن 50 كيلوگرم اوره يا 75 كيلوگرم نيترات آمونيم در هكتار توصيه مي‌شود. البته با توجه به اينكه ميزان عناصر غذايي خاك از مهمترين عوامل مؤثر در تعيين نياز غذايي گياه به شمار مي‌آيد، بهتر است هر ساله پيش از مصرف كود اقدام به نمونه‌گيري و تجزيه خاك كرد. در صورت آغشته كردن بذر يونجه به باكتري‌هاي تثبيت كننده نيتروژن، افزایش 15-10 كيلوگرم نيتروژن در هكتار در هنگام كشت يونجه كافي خواهد بود. اين ميزان نيتروژن موجب رشد سريع يونجه‌هاي جوان شده خاك و گره‌هاي روي ريشه نيز به خوبي تشكيل مي‌شوند. بهترين واكنش يونجه به pH خاک در محدوده 7/2 خواهد بود.

حد بحراني پتاسيم حدود 1/75 درصد در ماده خشك گياهي است. گاهي ميزان بيش از 2/5 درصد نيز براي افزايش عملكرد توصيه مي‌شود. ميزان اين عنصر در يونجه با افزايش سن گياه كاهش مي‌يابد و بيشينه ميزان آن در طول دوره رويشي ديده مي‌شود و در مرحله گل‌دهي و دانه بستن از ميزان آن كاسته مي‌شود.

ميزان پتاسيم در قسمت‌هاي مختلف گياه متفاوت است، به طوري كه در ساقه حداكثر ميزان و در برگ بيشتر از ريشه مي‌باشد. يونجه مانند ديگر بقولات علوفه‌اي نياز پتاسيمي بالايي دارد و با برداشت محصول زياد، مقادير قابل توجهي پتاسيم از خاك خارج مي‌شود. از سوي ديگر با وجود آنكه يونجه داراي شبكه ريشه‌اي عميق و گسترده است و مي‌تواند با در اختيار داشتن حجم زيادي از خاك، پتاسيم مورد نياز خود را تأمين كند، كمبود پتاسيم در يونجه‌زارها قابل تشخيص بوده و در اين شرايط تراكم محصول در يونجه‌زار كم است و به علت كاهش فعاليت آنزيم تثبيت كننده، نيتروژن غير پروتئيني در گياه تجمع مي‌يابد.

رابطه مستقيمي بين ميزان جذب نيتروژن و پتاس وجود دارد؛ به‌طوريكه با جذب بيشتر نيتروژن اندام‌هاي رويشي فعال‌تر شده و پتاس بيشتري نياز دارند. در خاك‌هاي شور از سولفات پتاسيم و در ديگر خاك‌ها از كلرور پتاسيم استفاده مي‌شود. يونجه در غلظت 140-120 (پي‌پي‌ام) خاك بهترين رشد را دارد كه معادل 50 كيلوگرم در هكتار كود پتاسه خواهد بود.

نشانه‌هاي كمبود پتاسيم

نشانه‌ها در آغاز در برگ‌هاي پايين‌تر به عنوان لكه‌هاي سفيد كوچك در امتداد حاشيه برگ ظاهر مي‌شود. مناطق بين لكه‌ها در نهايت به نوبه خود زرد شده و از بين مي‌روند. حاشيه‌هاي برگ‌هاي پيرتر نيز ممكن است مايل به رنگ صورتي و قهوه‌اي مايل به زرد و سپس تبديل به رنگ قهوه‌اي شوند. برگچه‌ها به صورت فنجاني به سمت پايين متمايل مي‌شوند و در صورت تشديد كمبود، برگ‌ها مي‌ريزند.

روش كنترل

كوددهي با توجه به نتايج آزمون خاك براي بهبود بازده و عملكرد گياه قابل توصيه است. افزون بر اين با افزودن پتاسيم، بقا يونجه در زمستان نيز ممكن است بهبود يابد.

در صورتي كه گياه دچار كمبود فسفر شود برگ‌ها به رنگ سبز تيره و يا بنفش درآمده و از نوك آغاز به خشك شدن مي‌كند. همچنين گره‌زايي متوقف شده و احتمال و سرمازدگي در گياه زياد مي‌شود.

اين عنصر باعث گسترش نظام ريشه‌اي گياه شده و عملكرد محصول را افزايش مي‌دهد. در اثر استفاده از كودهاي فسفره مقاومت گياه نسبت به آفات و بيماري‌ها بيشتر مي‌شود.

ميزان كاربرد كود فسفره بستگي زيادي به ميزان فسفر قابل جذب در خاك و ميزان محصول برداشت شده يونجه دارد. از اين رو براي برداشت بيشينه محصول يونجه از خاك‌هايي كه ميزان فسفر آنها در سطح پاييني قرار دارد 90 تا 100 كيلوگرم فسفر مورد نياز است، درحاليكه يونجه به احتمال تنها 35 كيلوگرم آن را از خاك جذب مي‌كند.

كودهاي فسفردار را مي‌توان در پاييز پيش از كاشت يا به صورت نواري در عمق 25 سانتي‌متري پخش كرد. در سال‌هاي بعد نيز بهتر است كودهاي فسفره پس ا ز نخستين چين‌برداري در بهار به زمين داده شوند. بيش از 85 درصد اراضي استان آذربايجان شرقي داراي كمبود فسفر مي‌باشند و مصرف اين عنصر نقش موثري در افزايش عملكرد و بهبود كيفيت اين محصول دارد.

در روش کشت دستپاش یونجه در سال نخست کود فسفاته پیش از کشت مصرف شده و با خاك مخلوط می‌شود، ولی در سال‌هاي بعد و در صورت نیاز، بعد از چین نخست، کود در سطح مزرعه توزیع شده و با با خاك مخلوط می‌شود. در صورتی‌که کشت به صورت خطی باشد بهتر است کودهاي فسفاته نیز به صورت نواري و در بین ردیف به فاصله چند سانتی متري از خطوط کشت مصرف شود. در مورد کودهاي فسفره بر حسب این که کدام یک از کودهاي فسفات آمونیوم و یا سوپرفسفات تریپل در دسترس باشد تنها یکی از آن ها استفاده می‌شود.

کلسیم در ساختمان دیواره سلولی، ساخت پروتئین‌ها، اقتصاد مصرف آب، تشکیل غده روي ریشه و تثبیت نیتروژن ، رشد و توسعه ریشه‌ها و نیز عملکرد آن نقش مؤثر دارد. مقدار مطلوب کلسیم در یونجه حدود یک درصد است. نتایج برخی بررسی‌ها نشان می دهد که برداشت پنج تن یونجه خشک با جذب 75 کیلوگرم کلسیم از خاك همراه است. واکنش، ظرفیت تبادل کاتیونی خاك، قلیاییت زیاد و مقادیر کلسیم موجود در مواد مادري خاك از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر قابلیت جذب کلسیم در خاك هستند. به نظر می‌رسد میزان تحمل یونجه در خاك‌هاي اسیدي به عناصر آهن، منگنز و آلومینیم با مقدار کلسیم جذب شده در ارتباط باشد. در این خاك‌ها که غلظت زیاد این عناصر سبب کاهش رشد نخستین یونجه می‌شود. مصرف آهک افزون بر تأمین کلسیم کافی، از توانایی انحلال این عناصر می‌کاهد. همچنین توانایی دسترسی فسفر و مولیبدن را افزایش داده و به این ترتیب محصول را نیز افزایش می‌دهد. به دلیل آهکی بودن بیشتر خاك‌هاي زیر کشت یونجه در مناطق گوناگون کشور، کمبود آن مطرح نیست. مصرف بیش از حد نیاز کودهاي پتاسیمی در برخی خاك‌ها احتمال کمبود کلسیم را به دنبال دارد. در شرایط کمبود کلسیم، جوان‌ترین و پیرترین برگ‌هاي گیاه یونجه تحت تأثیر قرار می‌گیرند، در این شرایط رشد یونجه و میزان تثبیت نیتروژن کاهش می‌یابد، بوته‌هاي جوان یونجه دچار مرگ زمستانی شده و یا در طول خشکی تابستان از بین می‌روند. در خاك‌هاي با pH کمتر از 6 مصرف مواد آهکی به صورت مخلوط با خاك، دو تا سه هفته یا بهتر است یک سال پیش ازکاشت مناسب انجام شود. بررسی‌ها نشان داده است که یونجه براي تولید یک محصول خوب، به مقدار 450 الی 600 کیلوگرم سولفات کلسیم براي رشد مناسب خود در خاك‌هاي دچار کمبود نیاز دارد. در برخی مناطق با مصرف 600 کیلوگرم در هکتار سولفات کلسیم، رشد و عملکرد مزرعه یونجه بسیار مطلوب بوده است.

منیزیم تنها عنصر معدنی تشکیل دهنده مولکولی کلروفیل بوده و در فرآیند فتوسنتز نقش مهمی دارد. این عنصر فعال کننده بیشتر سیستم‌هاي آنزیمی مؤثر در متابولیسم کربوهیدرات‌ها، انتقال قندها، متابولیسم نیتروژن و ساخت اسیدهاي نوکلئیک و انتقال فسفر در گیاه است.

مقدار مطلوب این عنصر در یونجه حدود 0/3 تا یک درصد  گزارش شده است. اگر مقدار منیزیم در برگ خشک گیاه کمتر از 0/3 درصد باشد کمبود منیزیم اتفاق می‌‌‌افتد. واکنش، ظرفیت تبادل کاتیونی خاك، رقابت‌هاي کاتیونی موجود در محلول خاك، مقادیر منیزیم موجود در کانی هاي اولیه تشکیل دهنده خاك و نسبت هاي تعادلی منیزیم و منگنز از مهم ترین عوامل مؤثر بر قابلیت جذب منیزیم در خاك هستند.

کمبود این عنصر بیشتر در خاك هاي شنی، خاك هاي اسیدي، خاك‌هاي آهکی با نسبت بالاي پتاسیم و کلسیم به منیزیم مشاهده می‌شود. مصرف بیش از حد کودهاي پتاسیمی در خاك‌هاي شنی نیز سبب کاهش جذب منیزیم می‌شود به طوري که گاه مصرف کودهاي منیزیمی نیز اثرات سوء زیادي پتاسیم را جبران نمی‌نماید. در شرایط کمبود منیزیم، کلروز در وسط برگچه‌ها ظاهر شده اما حاشیه برگچه‌ها به حالت سبز باقی می‌مانند. در صورت تشدید کمبود، نشانه‌هاي یاد شده از برگ‌هاي پیر به برگ‌هاي جوان گسترش می‌یابد و رشد گیاه را محدود می‌سازد. نسبت پتاسیم به منیزیم نیز از عوامل مهم در افزایش محصول یونجه است و اگر این نسبت از 15 بیشتر شود، موجب آشکارشدن بیماري سوء تغذیه در دام یا حتی هیپومنگنزیمیا می‌شود. همچنین زیادي نیتروژن و پتاسیم و کمبود منیزیم سبب ایجاد بیماري تتانی یا کزاز علفی در دام می‌شود. تأثیر مصرف کودهاي پتاسیمی بر کاهش جذب کلسیم و منیزیم در جدول زیر نشان داده شده است.

براي رفع کمبود این عنصر می‌توان از کودهاي منیزیمی از قبیل سولفات منیزیم و سولفات پتاسیم – منیزیم استفاده نمود (مصرف خاکی 250 کیلوگرم در هکتار سولفات منیزیم هم زمان با کشت در شرایط کمبود بسیار شدید مؤثر خواهد بود).

عناصر کم مصرف

 

این عنصر در ساخت کلروفیل، تولید کربوهیدرات‌ها، تنفس و به عنوان کاتالیزور در برخی از مراحل تثبیت نیتروژن و تبدیل نیتروژن نیتراتی به اسیدهاي آمینه نقش حیاتی دارد. غلظت آهن در برگ هاي یونجه حدود 150 میلی‌گرم در کیلوگرم است. بالا بودن pH خاك، زیادي بی‌کربنات، آبیاري سنگین و تهویه نامناسب خاك، پایین بودن مقدار مواد آلی خاك، تراکم خاك و غلظت زیاد فسفر و روي قابل جذب، از عوامل مؤثر در ایجاد کمبود آهن در گیاه هستند. در خاك‌هاي آهکی به دلیل ایجاد ترکیبات غیرقابل حل آهن در خاك، در خاك‌هاي خنثی و قلیایی گاهی به دلیل بالا بودن غلظت فسفر در خاك، کمبود آهن دیده می‌شود. نشانه کمبود آهن در برگ جوان یونجه، ایجاد کلروز بین رگبرگ‌هاست. گاهی ممکن است برگ ها دچار کمبود از لحاظ زیادي آهن کل (به علت زیادي آهن سه ظرفیتی) باشند. براي رفع کمبود آهن در محصول یونجه استفاده از محلول‌پاشی با غلظت پنج در هزار توصیه می‌شود. استفاده از مواد آلی از دیگر روش‌هاي تأمین آهن مورد نیاز گیاهان است که به طور مستقیم از راه آزادسازي آهن موجود در ساختار سلولی ترکیبات آلی پس از فرآیند تجزیه این مواد و همچنین به طور غیر مستقیم از راه افزایش فعالیت هاي میکروبی خاك و ترشح اسیدهاي آلی در تأمین آهن نیازمند گیاه مؤثر هستند. در اراضی خشک و نیمه خشک مقدار مواد آلی خاك بسیار کم است. استفاده از کودهاي آلی یکی از مهم ترین راه هاي حفظ بیلان کربن آلی خاك، چرخش طبیعی مواد و عناصر در بوم نظام‌هاي کشاورزي است. افزودن ماده آلی به خاك از جمله کود دامی افزون بر اینکه سبب بهبود وضعیت فیزیکی خاك می‌شود، داراي عناصر غذایی پرمصرف مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیم و گوگرد و همچنین عناصر کم مصرف از جمله آهن، روي و مس نیز هستند.

این عنصر در ساخت کلروفیل، واکنش‌هاي انتقال الکترون، واکنشهاي اکسیداسیون و احیا و نیز در جذب و مصرف مولیبدن و همچنین مصرف نیتروژن به عنوان فعال‌کننده سیستم‌هاي آنزیمی نقش دارد. واکنش خاك، تغییرات سریع شرایط رطوبتی خاك و غلظت زیاد پتاسیم، آهن، مس و روي قابل جذب از مهم ترین عوامل مؤثر بر قابلیت جذب منگنز در خاك هستند. حد مطلوب غلظت این عنصر در برگ‌هاي گیاه یونجه 100 میلی‌گرم در کیلوگرم است. کمبود منگنز در خاك‌هاي آهکی با فسفر فراوان مشاهده می‌شود. اگرچه نقش منگنز در فرآیند غده‌سازي و تثبیت نیتروژن کاملاً شناخته شده نیست، اما کمبود آن موجب کاهش تثبیت نیتروژن و عملکرد یونجه می‌شود. براي برداشتن کمبود منگنز می‌توان سولفات منگنز را به صورت محلول‌پاشی با غلظت سه تا چهار در هزار یا حدود 35 تا 40 کیلوگرم در هکتار به صورت خاکی مصرف نمود.

روي از عناصر کم مصرف ضروري در ساخت پروتئین‌ها بوده، به عنوان کاتالیزور در واکنش‌هاي اکسیداسیون و احیا در بسیاري از سیستم‌هاي آنزیمی و ساخت هورمون رشد نقش دارد. واکنش خاك، مقدار مواد آلی موجود در خاك، زهکشی نامناسب و مقادیر مس، منگنز و منیزیم قابل جذب از مهم ترین عوامل مؤثر بر قابلیت جذب روي در خاك هستند. غلظت نیازمند روي در گیاه یونجه بین 25 تا 75 میلی‌گرم در کیلوگرم است. در خاك‌هاي آهکی با غلظت زیاد فسفر و خاك‌هاي فاریاب با آب هاي داراي کربنات و بیکربنات، کمبود روي مشاهده می‌شود. در این شرایط، برگ‌ها به رنگ زرد و گاهی نکروزه در می‌آید، رشد گیاه کاهش یافته و تولید ساقه‌هاي ثانویه متوقف می‌شود و بوته‌هاي قدیمی از رشد باز می‌مانند. در شرایط کمبود روي جذب آب توسط گیاه کم می‌شود. مصرف سولفات روي به صورت محلول‌پاشی با غلظت سه تا چهار در هزار و یا مصرف آن به میزان 35 تا 40 کیلوگرم در هکتار پیش از کاشت براي رفع کمبود و سرعت رشد گیاه مؤثر است. نشانه‌هاي ظاهري کمبود روي در گیاه یونجه، در تصویر زیر ارائه شده است.

مس در فرآیندهاي آنزیمی، واکنش هاي اکسیداسیون و احیا، تشکیل کلروفیل و فرآیند فتوسنتز نقش دارد. یونجه از جمله گیاهان حساس به کمبود مس است. حد مطلوب غلظت مس در برگ گیاه یونجه 20 میلی‌گرم در کیلوگرم و در ساقه آن به طور میانگین 13 میلی‌گرم در کیلوگرم است. واکنش خاك، مقدار مواد آلی خاك، مقدار مس موجود در مواد مادري و غلظت فسفر، روي و آهن قابل جذب خاك از مهم ترین عوامل مؤثر بر قابلیت جذب مس در خاك هستند. در خاك‌هاي داراي بافت ریز، بیشتر خاك هاي سبک و در خاك‌هاي آلی غلظت مس قابل جذب پایین است. در صورت ایجاد کمبود مس، ساقه‌هاي جوان و برگچه‌ها پژمرده شده، بخش بزرگی از ساقه‌هاي انتهایی گیاه می‌میرند و گلدهی متوقف می‌شود. در دام‌هایی که مقدار مس در علوفه مورد تغذیه آن‌ها پایین است، نوعی کم خونی به نام آنمیا ایجاد می‌شود که رشد و فربه شدن را کند می‌کند. براي برداشتن کمبود این عنصر، مصرف سولفات مس به صورت محلول‌پاشی با غلظت دو در هزار و یا به میزان 25 کیلوگرم در هکتار به صورت مصرف خاکی هم زمان با کشت پیشنهاد می‌شود. اثرات باقی مانده این کودها تا سه سال بعد از مصرف مشاهده می‌شود.

بور در ساختمان غشاي سلولی، توسعه دیواره سلولی، متابولیسم نیتروژن و انتقال کربوهیدرات‌ها، جذب آب در سلول، تولید و جوانه‌زنی گرده و رشد و توسعه سلول‌ها نقش دارد. گیاه یونجه نسبت به کمبود این عنصر حساسیت زیاد دارد. حد مطلوب غلظت آن در گیاه یونجه 50 میلی‌گرم در کیلوگرم است. آب و هواي خشک، پیدایش کمبود بور را که اغلب در خاك‌هاي آهکی در شرایط کمبود مواد آلی روي می‌دهد را تشدید می‌کند. واکنش خاك، آبشویی خاك، فقر مواد آلی خاك، رطوبت اندك خاك، کمبود مقادیر نیتروژن قابل جذب خاك و مقادیر کلسیم و پتاسیم خاك از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر قابلیت جذب بور در خاك هستند. مقدار این عنصر در مواد آلی خاك بیشتر بوده و واکنش پایین خاك به علت کاهش فعالیت ریزجانداران، آزاد شدن بور از مواد آلی را کاهش می‌دهد. در شرایط کمبود بور ساقه اصلی یونجه به تدریج ازبین میرود، شاخه‌هاي جانبی گاهی در بالاي ساقه اصلی توسعه یافته و ظاهر گیاه را بدشکل می‌کنند. رشد برگ‌ها کم شده و از تعداد آن‌ها کاسته می‌شود و تراکم قند و نشاسته در آن‌ها افزایش می‌یابد. بدشکل شدن جوانه انتهایی، کلروز و ایجاد روزت در انتهاي رشد از نشانه‌هاي دیگر کمبود بور هستند. کمبود این عنصر سرانجام موجب کاهش کمیت و کیفیت محصول می‌شود.

براي رفع کمبود بور می‌توان به صورت محلول‌پاشی با غلظت دو در هزار و یا مصرف 25 کیلوگرم در هکتار اسید بوریک پیش از کاشت به همراه سایر کودها استفاده نمود. مصرف این کودها به صورت سرك یا بعد از هر چین نیز در کاهش کمبود بور مؤثر است. در مزارعی که یونجه با یک محصول غله‌اي یکجا کشت می‌شوند، کودهاي یاد شده را بهتر است بعد از برداشت غله مصرف نمود، چرا که غلظت بور مناسب براي یونجه ممکن است براي گیاه غله اثر سمی داشته باشد. همچنین مقدارمصرف بور، در مناطق داراي بارندگی یا آبیاري زیاد بیشتر است. نشانه‌هاي کمبود بور عبارت اند از زردي و یا برنزه‌اي شدن برگ، که پس از تغییر رنگ مایل به قرمز در راستاي حاشیه برگچه و سطح زیرین جوان‌ترین برگ ها به طور کامل توسعه پیدا می‌کند. در پایان سطح بالایی برگ نیز تبدیل به رنگ زرد مایل به قرمز یا قرمز می‌شود. برگ‌هاي پایین‌تر سبز باقی می‌ماند. شاخه‌هاي بالایی گیاه به دلیل گره‌هاي کوتاه و نقطه در حال رشد ممکن است از بین برود. کمبود شدید بور مانع از به گل رفتن گیاهان یا برهم خوردن تنظیمات پر شدن دانه می‌شود. از بین رفتن یونجه در اثر یخبندان اول فصل زمستان می‌تواند نشانه اي از کمبود بور باشد.

یونجه از جمله گیاهانی است که نسبت به مولیبدن عکس العمل مثبت نشان می‌دهد. این عنصر در فعال‌سازي ریزوبیوم‌ها براي تثبیت همزیستی نیتروژن، تبدیل نیتروژن نیتراتی به نیتروژن آمینه و ساخت پروتئین‌ها در گیاه یونجه نقش دارد. حد مطلوب مولیبدن براي گیاه یونجه 1 تا 5 میلی‌گرم در کیلوگرم ماده خشک تعیین شده، از این رو در غلظت‌هاي کمتر از یک میلی‌گرم مولیبدن بر کیلوگرم ماده خشک کمبود این عنصر در گیاه محتمل است. واکنش خاك، آبشویی خاك، شرایط رطوبتی خاك و مقدیر فسفر، گوگرد و نیتروژن قابل جذب موجود در خاك از مهم ترین عوامل مؤثر بر قابلیت جذب مولیبدن در خاك هستند. واکنش خاك از جمله عواملی است که در میزان جذب این عنصر تأثیر می‌گذارد. هرچه واکنش خاك اسیدي‌تر باشد، احتمال آشکار شدن کمبود آن بیشتر است. پژوهشگران نشان دادند که یونجه زمانی به مصرف مولیبدن پاسخ نشان می‌دهد که واکنش خاك حدود 5 تا 6 باشد. زیادي گوگرد در خاك به دلیل کاهش واکنش خاك و رقابت آنیونی آن با مولیبدن، از جذب آن می‌کاهد. در صورت پیش آمدن کمبود مولیبدن، غلظت نیتروژن برگ‌ها افزایش می‌یابد، برگ‌هاي بالایی به رنگ سبز روشن و برگ‌هاي پایینی به حالت کلروز (سفید شدگی کامل نوك و مرکز برگچه ها) و در پایان به صورت نکروز درمی‌آیند و گلدهی به شدت محدود می‌شود و گاهی به دلیل نقش این عنصر در تثبیت نیتروژن هوا، نشانه‌هاي کمبود آن همانند نشانه‌هاي کمبود نیتروژن است. غلظت 0/50 میلی‌گرم در کیلوگرم مولیبدن در خاك براي رشد یونجه مناسب است. براي برداشتن کمبود مولیبدن در خاك‌هاي با واکنش پایین، از آهک می‌توان استفاده نمود. مصرف خاکی 1 تا 2 کیلوگرم از کودهاي مولیبدات سدیم یا آمونیوم در هکتار، هم زمان با کشت نیز می‌تواند مؤثر باشد. با توجه به آهکی بودن بیشتر خاك هاي زیر کشت یونجه کمبود این عنصر به ندرت قابل مشاهده است.