عناوین
مشخصات گیاهشناسی گوجه فرنگی
خصوصیات گیاهشناسی گوجه فرنگی:
یکی از خصوصیات گیاهشناسی گوجه فرنگی که به آن باید توجه کرد ریشه گیاه است ریشه گیاه گوجه فرنگی عمیق بوده و گاهی حتی تا بیش از یک متر در خاک نفوذ می‌کند. گوجه‌فرنگی ریشه‌های جانبی زیادی تولید می‌کند.
در این گیاه توانایی ایجاد ریشه نابجا در طوقه و ساقه در صورت تماس با خاک وجود دارد. ریشه گیاه جوان گوجه‌فرنگی به صورت عمودی می‌باشد و لیکن با رشد بوته، ریشه اصلی نسبتاً باریک شده و در نهایت به سختی از ریشه‌های فرعی قابل تشخیص می‌باشد.
ریشه‌های فرعی رشد افقی داشته لذا عمق ریشه در مراحل مختلف رشد گیاه گوجه‌فرنگی متفاوت است.
یکی از خصوصیات گیاهشناسی گوجه فرنگی که به آن باید توجه کرد ساقه گیاه است. ساقه گیاهچه گوجه‌فرنگی علفی، گرد، خزنده، منشعب، صاف، ترد و شکننده است ولی با افزایش سن، سخت و تقریباً گوشه‌دار می‌شود.
ساقه گوجه فرنگی به صورت سیمپودیال رشد می‌کند و از 30 تا 150 سانتی‌متر و حتی بیشتر می‌تواند طول داشته باشد. ساقه و برگ گیاه پوشیده از کرک‌های ظریف می‌باشد.
یکی از خصوصیات گیاهشناسی گوجه فرنگی که به آن باید توجه کرد برگ گیاه است. برگ در گوجه‌فرنگی مرکب و به صورت متناوب بوده و از برگچه‌های بریده تشکیل شده است. اندازه برگها بسته به واریته‌های مختلف گوجه‌فرنگی متفاوت است.
تعداد برگها و برگچه‌ها بر حسب واریته، دما و شرایط نوری متفاوت خواهد بود. طول برگ بین 20 تا 120 سانتی‌متر و تعداد برگچه‌ها بین 7 تا 9 عدد است.
ارقام گوجه‌فرنگی با توجه به عمق بریدگی و عادت رشد به سه گروه تقسیم شده‌اند:
1- برگ‌های سیب‌زمینی شکل: شکل برگ در این گروه شبیه به برگ سیب‌زمینی است، گاهی اوقات برگها بسیار شبیه به فلفل می‌باشند.
2- برگ‌های معمولی گوجه فرنگی: در این گروه برگها شبیه به برگ معمولی گوجه‌فرنگی است به عبارت دیگر بریدگی‌ها حالت طبیعی دارند.
3- برگ‌های هویجی شکل: در این گروه بریدگی‌های برگها به حداکثر خود رسیده تا جایی که شکل برگها بسیار شبیه به برگ هویج است.
یکی از خصوصیات گیاهشناسی گوجه فرنگی که به آن باید توجه کرد گل گیاه است. گل گوجه فرنگی به صورت خوشه‌ای بوده و در روی ساقه بین دو گره متوالی ظاهر می‌شوند. گل‌ها کامل و دارای اندام نر (پرچم) و اندام ماده (مادگی) می‌باشند.
گل‌ها به صورت متناوب روی خوشه گل و دارای رنگ زرد هستند. در هر گل‌آذین چندین گل (معمولاً 4 تا 8 گل) وجود دارد.
گل‌ها دارای 5 یا 6 گلبرگ به طول یک سانتی‌متر می‌باشند که در قاعده به هم چسبیده و در انتها از هم جدا می‌شوند.
کاسبرگ‌ها 5 عدد، کشیده و نوک تیز هستند. 5 عدد پرچم با بساک‌های بزرگ و میله‌ای کوتاه، اندام گل را تشکیل می‌دهند.
مادگی شامل تخمدان چند خانه‌ای و یک خامه باریک و بلند است که طول آن بسته به رقم و شرایط محیطی از کمی کوتاه‌تر از نوک پرچم‌ها تا دو میلی‌متر بلندتر از پرچم‌ها مشاهده شده و به یک کلاله ساده، باریک و تا حدی پیازی شکل منتهی می‌گردد.
گل‌ها معمولا یکی پس از دیگری شکفته می‌شوند. بدین ترتیب مدت گلدهی این گیاه تا چندین هفته به طول می‌انجامد.
گلبرگ‌ها قبل از باز شدن به رنگ زرد کم‌رنگ مایل به سبز می‌باشند ولی پس از بازشدن به رنگ زرد پررنگ در می‌آیند.
در یک گل کاملا باز گلبرگ‌ها به بیرون برگشته‌اند به طوری که پرچم‌ها که اطراف خامه و کلاله را پوشانده‌اند نمایان می‌باشند. کاسبرگ‌ها تا زمان رسیدن میوه باقی می‌مانند.
یکی از خصوصیات گیاهشناسی گوجه فرنگی که به آن باید توجه کرد میوه گیاه است. میوه گوجه‌فرنگی از لحاظ گیاهشناسی سته‌ای گوشتی و آبدار است که شامل دانه‌هایی می‌شود که توسط یک توده ژلاتینی و غلاف گوشتی احاطه شده و روی میوه با پوستی نازک پوشیده شده است.
در هر میوه بسته به اندازه و رقم آن بین 150 تا 300 دانه ریز موجود است. وزن میوه بین 38 تا 250 گرم متفاوت است و گاهی به 700 گرم می‌رسد.
مواد خشک میوه تقریباً 7 درصد و دارای pH برابر 5/4 و مقدار آب 93 درصد می‌باشد. از نظر رنگ، میوه گوجه‌فرنگی دارای طیف وسیعی است.
برخی از میوه‌های گوجه‌فرنگی در حالت رسیده دارای رنگ قرمز تیره و تعدادی دیگر رنگ زرد طلایی و زرد مایل به سبز تا سبز تیره می‌باشند.
از نظر شکل میوه نیز اشکال متفاوتی دارند ولی اشکال اصلی آن عبارتند از: شلغمی، گرد، کروی، قلبی، دراز و کشیده، فلفلی، مکعبی، لوله‌ای و گلابی شکل می‌باشند.
لیکوپن و کارتنوئید رنگدانه‌های گوجه‌فرنگی هستند که رنگ میوه را موجب می‌گردند. در هنگام رشد میوه، لیکوپن جایگزین کلروفیل می‌گردد.
هر چند که شدت نور رنگ‌پذیری میوه را افزایش می‌دهد، ولی دمای بالا (بیشتر از 32 درجه سانتی‌گراد) و دمای کم (کمتر از 16 درجه سانتی‌گراد) در زمان رسیدن میوه تولید لیکوپن را کاهش می‌دهد.
میوه نارس گوجه‌فرنگی همانند سایر گیاهان این خانواده دارای سولانین می‌باشد.
بذر گوجه‌فرنگی کوچک و سبک، پهن و به رنگ زرد مایل به قهوه‌ای می‌باشد. سطح بذر آن از کرک‌های ریزی پوشانده شده است.
در هر گرم بذر حدود 300 دانه بذر یافت می‌شود، در بهترین شرایط قوه نامیه خود را می‌تواند به مدت 4 تا 5 سال حفظ نماید و یک هفته پس از کشت معمولاً بذرها سبز می‌شوند.
عادت رشدی گوجه فرنگی
ارقام گوجه فرنگی را می توان با توجه به عادت رشد خود به سه گروه طبقه بندی کرد که با ترتیب و تعداد برگ و گل آذین روی ساقه شناخته می‌شوند.
رشد غیر انتهایی
ساقه‌های اصلی و جانبی به صورت مداوم به رشد خود ادامه می‌دهند. تعداد برگها بین گل آذین کم و بیش ثابت است، گلدهی از یک جهت مخصوص شروع می‌شود.
ارقام رشد نامحدود معمولاً به صورت گلخانه‌ای یا گوجه فرنگی در فضای باز به حالت بالارونده کشت می‌شوند.
رشد انتهایی یا محدود (Determinate)
ساقه‌های اصلی و جانبی پس از تولید تعداد مشخصی گل آذین که بر اساس هر رقم متفاوت است رشد را متوقف می‌کنند گوجه فرنگی فرآوری شده اغلب متعلق به ارقام رشد محدود است
رشد نیمه انتهایی یا نیمه محدود (Semi-determinate)
رشد ساقه‌ها با تولید یک گل آذین متوقف می‌شود، اما معمولاً در یک مرحله رشد پیشرفته اتفاق می‌افتد.
مراحل رشدی گوجه فرنگی
مراحل رشدی گوجه فرنگی به چهار مرحله تقسیم می شود
1- استقرار گیاهچه تا ظهور اولین گل
2- گلدهی اولیه تا شکل‌گیری اولین میوه
3- رسیدگی میوه تا اولین برداشت
4- اولین برداشت تا آخرین برداشت
در این دوره‌ها نیازهای تغذیه ای گیاه متفاوت است.طول هر دوره رشدی بسته به روش کاشت، خصوصیات رقم و شرایط اقلیمی متفاوت است
در جدول زیر مثالی از دوره رشدی گوجه فرنگی آمده است
| مرحله | مراحل نموی | طول دوره رشد |
|---|---|---|
| 0 | استقرار | 25-35 |
| 1 | رویشی | 20-25 |
| 2 | گلدهی | 20-30 |
| 3 | تشکیل میوه | 20-30 |
| 4 | رسیدگی | 15-20 |
| کل | – | 100-140 |
گوجه فرنگی را در چه دمایی باید در زمین کاشت؟
دما عامل اصلی تأثیرگذار در تمام مراحل رشد گیاه از جمله رشد رویشی، گلدهی، تشکیل و رسیدن میوه می‌باشد.
گوجه فرنگی برای عملکرد بالا و کیفیت عالی به آب و هوای نسبتاً خنک و خشک نیاز دارد. با این حال، به دامنه وسیعی از شرایط آب و هوایی از معتدل گرمسیر تا گرم و مرطوب سازگار است.
دمای خاک
حداقل دمای خاک برای جوانه‌زنی گوجه فرنگی در خزانه (نشاخانه) بین 10-8 درجه سانتی گراد است. دمای مناسب خاک برای جوانه‌زنی گوجه فرنگی 29.5-16 درجه سانتی‌گراد و حداکثر 32 درجه سانتی‌گراد است.
با افزایش دما از 15.5 به 29 درجه سانتی‌گراد در خزانه زمان جوانه‌زنی از 14 به 4 روز کاهش می‌یابد.
با افزایش دما از 10 به 30 درجه سانتی‌گراد ظهور گیاهچه‌ها از 43 به 6 روز کاهش یافت و با افزایش دما از 30 به 35 درجه ظهور گیاهچه به 9 روز افزایش یافت. این موضوع نشان دهنده اهمیت دمای خاک در جوانه‌زنی و ظهور گیاهچه می‌باشد.
در طول شب و در ساعات سرد دمای مناسب خاک برای مراحل نموی، مرحله گلدهی و مرحله برداشت به ترتیب 14-13 درجه سانتی گراد، 16-15 درجه سانتی گراد و 22-20 درجه سانتی گراد می باشد.
در ساعات آفتابی دمای مناسب خاک برای مراحل نموی، مرحله گلدهی و مرحله برداشت به ترتیب 20-17 درجه سانتی گراد، 22-19 درجه سانتی‌گراد، 25-23 درجه سانتی‌گراد می‌باشد
دمای هوا
دمای هوا جهت جوانه‌زنی بذر گوجه‌فرنگی 25 درجه سانتی‌گراد و و برای رشد گیاهچه حداقل دمای شب 18 درجه سانتی گراد و حداکثر دمای روز 27 درجه سانتی گراد توصیه می شود.
به طور کلی دمای مناسب برای رشد اکثر ارقام بین 21 تا 24 درجه سانتی گراد است. برای رشد به دمای بین 10 تا 30 درجه سانتی‌گراد نیاز می‌باشد.
میانگین دمای مطلوب روزانه برای رشد 18 تا 25 درجه سانتی‌گراد با دمای شبانه بین 10 تا 20 درجه سانتی‌گراد است اختلافات بیشتر بین دمای روز و شب، تأثیر منفی بر عملکرد می‌گذارد.
دمای مناسب جهت نمو برگ و دمبرگ 22 درجه سانتی‌گراد، میوه دهی (شکل گیری و رشد میوه) 22-25 درجه سانتی گراد است.
در نواحی ساحلی برای رشد گوجه فرنگی متوسط دمای هوا 28-17 درجه سانتی‌گراد و در نواحی دور از ساحل (با حداقل و حداکثر 12 و 32 درجه سانتی‌گراد و حداقل تابش جهانی 2.34 کیلو وات ساعت در روز) 22-17 درجه سانتی‌گراد می‌باشد
برای اعمال فیزیولوژیکی مناسب گوجه فرنگی، گوجه فرنگی به اختلاف دمای شب و روز بین 5 تا 7 درجه سانتی‌گراد و حداقل 500 تا 550ساعت دوره نوری (میانگین 6 ساعت در طول روز) در طول سه ماه نیاز داد
نیاز دمایی مناسب برای کشت گوجه فرنگی گلخانه‌ای
در جدول زیر دمای مناسب، دمای مرزی و دمای نامطلوب ( دمای محیط، منطقه ریشه و خاک) برای کشت گوجه فرنگی گلخانه ای آورده شده است
| ناحیه | محدوده (درجه سانتی گراد) | سطح | مرحله رشدی |
|---|---|---|---|
| دمای خاک | 13-14 | اپتیمم | دوره نموی قبل از گلدهی |
| دمای خاک | 14= | مرزی | حداقل توصیه شده برای اکثر گیاهان گلخانه ای |
| دمای ناحیه ریشه | کمتر از 15 | حداقل | کاهش نمو برگ، طویل شدن ساقه و بیوماس |
| دمای خاک | 15-16 | اپتیمم | گلدهی (شب و هوای ابری) |
| دمای خاک | 15.5-29.5 | اپتیمم | جوانه‌زنی و کاهش طول دوره جوانه‌زنی با افزایش دما از 15.5 به 29.5 از 14 به 5 روز |
| دمای هوا | 16-18.5 | اپتیمم | رشد گیاهچه |
| دمای هوا | 16< یا <30 | اپتیمم | برای جوانه‌زنی در اقلیم گرم |
| دمای هوا | 17-19 | اپتیمم | برداشت کامل (دمای شب) |
| دمای هوا | 17-20 | اپتیمم | تمام مراحل رشد |
| دمای هوا | 27< یا 18> | اپتیمم | حداقل دمای شب و حداکثر دمای روز برای رشد گیاهچه |
| دمای هوا | 18.5-21 | اپتیمم | برای همه مراحل رشدی (دمای شب) |
| دمای هوا | 18.5-26.5 | اپتیمم | توصیه عمومی برای همه مراحل رشدی در ساعات روشنایی |
| دمای هوا | 19= | اپتیمم | برای رشد میوه و شروع برداشت |
| دمای هوا | 20< یا>25 | مرزی | مرحله برداشت (اقلیم گرم) |
| دمای هوا | 22-25 | اپتیمم | رشد و شکل گیری میوه |
| دمای ناحیه ریشه | 23= | اپتیمم | برای کاهش تنش خشکی در طول تابستان |
| دمای هوا | 24= | اپتیمم | برای نشاکاری (روز و شب) |
| دمای هوا | 26= | اپتیمم | برای میوه‌دهی بهتر، نمو میوه و رسیدگی |
| دما هوا | ≥32 | حداقل | شکل‌گیری میوه در این دما و بالاتر سرکوب می‌شود |
رابطه بین دما و عملکرد
تاثیر دما بر عملکرد گوجه فرنگی از طریق تاثیر بر تسهیم مواد فتوسنتزی بین رشد رویشی و زایشی می‌باشد.
دما به طور مستقیم بر تسهیم مواد تاثیر ندارد اما به طور غیر مستقیم از طریق تاثیر بر سرعت نمو و شکل‌گیری میوه، و سقط میوه تاثیر دارد.
دمای بالا باعث می‌شود خوشه‌ها در گیاه سریعتر ظاهر شده و تعداد میوه بیشتری داشته باشند. میوه‌ها همزمان با رشد رویشی رشد می‌کنند اما ممکن است باعث تاخیر در رشد میوه‌های تشکیل شده شود و یا منجر به سقط گل و میوه شود.
به طور کلی دمای اپتیمم روز و شب برای تشکیل میوه به ترتیب 30-25 و 20-16 درجه سانتی‌گراد می‌باشد.
در دماهای بالاتر از 30 درجه سانتی‌گراد خوشه‌ها سریعتر ظاهر شده و رشد میوه سریعتر است و عملکرد اولیه در دماهای بالاتر بیشتر است. اما این افزایش عملکرد با افزایش بیشتر دما محدود می‌شود.
هر 1.2 درجه سانتی‌گراد افزایش دما از 25 درجه باعث 12% افت عملکرد گوجه فرنگی می‌شود.
افزایش دمای منطقه ریشه به منظور برداشت زودتر باعث کاهش کیفیت میوه‌های زودرس شده می‌شود.
به طور کلی در دماهای پایین (دمای 16 درجه سانتی‌گراد) میوه ها دیررس‌تر شده اما از کیفیت بیشتر برخوردارند و در صورتی که دما خیلی پایین باشد (11 درجه سانتی‌گراد) تشکیل میوه تحت تاثیر قرار می گیرد.